NEMOLAND POLEN
ACHTERGRONDINFORMATIE 

 

Downloadpagina voor stagiaires, vrijwilligers en andere geïnteresseerden (projectplannen, scripties, achtergrondinformatie)

Nemoland
Nemoland in Miedzylesie is onderdeel van een project voor regionale ontwikkeling in de gemeente Stara Kamienica, waar Miedzylesie deel van uit maakt. Het project wil door het bevorderen van duurzaam toerisme draagvlak vinden voor de waardering en de instandhouding van natuur, landschap, het cultureel erfgoed en de lokale economie. Het centrum is een initiatief van Nemo en is mede mogelijk gemaakt door participatie van veel Nemoleden en Polen uit de streek, waardoor het centrum een Poolse sfeer heeft. Talengids meenemen! Voor een uitgebreide beschrijving over de streek en de tekst van het projectplan, zie hieronder.


Voor het landgoed van het centrum is een gedetailleerd natuurbeheerplan gemaakt om het natuurrijke agrarische cultuurlandschap te herstellen. Het bijzondere van het gebied is dat de 18e-eeuwse ontginningspatronen (met akkertjes, houtwallen, terrassen, voorden, voetpaden, molengang) nog vrijwel intact zijn. De natuurwaarde van het gebied is uniek. Er komen planten voor die in West-Europa al verdwenen zijn.


De vanouds agrarische streek wordt bedreigd door verwaarlozing, werkloosheid en verbossing omdat de boeren het niet redden. Samen met Poolse en Nederlandse organisaties probeert Nemo dit proces te stoppen en nieuwe vormen van agrarische bedrijvigheid te introduceren, zoals het fabriceren van streekeigen producten en het ontwikkelen van eco/agrotoerisme.


Het gebied heeft sinds de vroege Middeleeuwen gehoord bij resp. Polen, Bohemen, Oostenrijk en Pruisen. Tot 1945 lag Miedzylesie in Duits Silezië en heette toen Ramberg. Na de oorlog werden de Duitsers verdreven, en de verdreven Polen uit het toenmalige Oost-Polen (het huidige Oekraďne) namen hun plaats in. Nemo heeft het contact met de Duitse ex-bewoners hersteld en verzamelt hun verhalen en foto's. Zij kunnen veel vertellen over de geschiedenis en het gebruik van het land. Ook door restauratie van monumenten (bijv. de ruďne van de Piastenburcht in Stara Kamienica) ontstaat meer waardering voor de geschiedenis van de streek.


Niet alleen bezoekers zijn welkom om het project te steunen; er zijn ook andere manieren om het project een breder draagvlak te geven. Nemo wil een educatief centrum bouwen, en voor boeren in de omgeving een tractor en een kaasmakerij aanschaffen. Daarom zoekt Nemo mensen die financieel willen participeren door het kopen van certificaten of obligaties. Ook concrete ondersteuning door vrijwilligers is nodig en van harte welkom. Bel Nemo voor meer informatie.

Achtergrondinformatie

NEMO PROJECT VOOR DUURZAME ONTWIKKELING

STARA-KAMIENICA - POLEN

1. Doelstelling
De Poolse Fundacja Nemo en de Nederlandse vereniging Nemo voeren in het Sudetengebied van Pools Silezië, een regionaal ontwikkelingsproject uit met als doel: duurzame ontwikkeling met een combinatie van regionale ontwikkeling die de plaatselijke bevolking ten goede komt, en duurzaam toerisme, waarbij toerisme 1. bijdraagt aan de ontwikkeling van de streek; 2. bijdraagt aan bewustwording en (geestelijke) gezondheid van de gasten en bezoekers. Middel daartoe is: de opzet van een bezoekerscentrum, gastenverblijf en educatief centrum voor toeristen, vrijwilligers en de lokale bevolking. Subdoelstelling is het creëren van werkgelegenheid voor vrouwen en jongeren via duurzame ecologische/ambachtelijke landbouw en de ontwikkeling van streekproducten.

2. Inleiding
Nemo heeft in Nederland veel ervaring met projecten die duurzaam toerisme koppelen aan regionale ontwikkeling, met het wandelen als verbindende factor. Vanuit die ervaring heeft Nemo een project voor duurzame ontwikkeling opgezet in Polen. Basis van het project is het Nemo Centrum in Stara Kamienica met 32 ha. grond dat in 1998 is aangekocht dankzij de participatie van Nemo-leden. In de afgelopen vijf jaar is een gastencentrum opgezet en zijn door verschillende uitwisselingsprojecten draagvlak ontstaan bij de lokale bevolking. Dit projectplan is het resultaat daarvan.

Het bezoekerscentrum trekt elk jaar veel bezoekers. Alle wandelpaden in de gemeente zijn geïnventariseerd, er zijn wandel- en boerderijarrangementen opgezet en er is een inventarisatie en natuur-beheersplan voor het gebied gemaakt door een Nederlandse bioloog. Vrijwilligers en gasten hebben veel voetpaden aangelegd en houtwallen gesnoeid. Nederlandse scouts hebben 2 voetbruggen aangelegd. Dit jaar hebben gasten een parkeerplaats en een terras aangelegd en hebben ze meegewerkt aan de opbouw van een schuur. Er is een uitwisseling opgezet tussen de lagere school en een Nederlandse school. Er is een cursus engels opgezet voor boerinnen en Nemo heeft een computer-project opgezet en weefgetouwen geschonken aan kunstenaars in de streek. Voor de kasteelruïne van Stara Kamienica is een conserveringsplan gemaakt met een Duitse culturele organisatie. Er zijn uitgebreide contacten ontstaan met de Duitse Vertriebenen. Dit jaar zijn in samenwerking met de biologenvereniging KNNV natuurkampen georganiseerd. In augustus zijn in vier plaatsen in de omgeving concerten georganiseerd met optredens van een Nederlands koor in het kader van de 'Hollandse Dagen', een evenement dat elk jaar gaat plaats vinden.

3. Gebiedsbeschrijving
Het Nemo Centrum ligt in de gemeente Stara-Kamienica. De gemeente ligt aan de voet van het Reuzengebergte (Karkonosze), ingeklemd tussen het IJzergebergte (Góry Izerkie) en het natuurpark Doliny Bobru. De gemeente ligt op de overgang van grote bergachtige gebieden met veel bossen, en een oud kleinschalig boeren-landschap met veel kleine weilanden, bosjes, dichtbegroeide beekdalen en dorpen met monumentale boerderijen en oude kerken. De streek rond het Reuzengebergte ligt rond de stad Jelenia Góra. De streek wordt begrensd door de steden Swieradów Zdrój, Kamienna Góra en Wlen. De regio is het Sudetengebied van de provincie Neder-Silezië (Dolny Slask, hoofdstad Wroclaw) en is als grensregio onderdeel van de Eurregio Nysa/Neisse.

4. Kansen en mogelijkheden
1. De centrale ligging in Midden-Europa, tussen de grote steden Wrocaw, Dresden, Görlitz, Praag.
2. Strategische ligging in de grensregio Eurregio Neisse/Nysa, tussen de 2 grote snelwegen van zuid-west Polen
3. De grote landschappelijke waarde (onaangetast waardevol cultuurlandschap)
4. De bijzondere natuurwaarde door de grote biodiversiteit vanwege de nabijheid van uitgestrekte natuurparken (Reuzengebergte en 3 lokale natuurparken).en het natuurrijke cultuurlandschap.
5. De boeiende geschiedenis (schuivende grenzen, Pools/Boheems/Oostenrijks/Duits/Poolse geschiedenis) en de wijze waarop dit zichtbaar is in de vele monumenten en de inrichting van het landschap. De gemengde Poolse- Duitse geschiedenis van het gebied kan de basis zijn voor Duits-Poolse vriendschap, met als thema de 'continuďteit in de geschiedenis' (met het accent op de Poolse en Duitse geschiedenis van het landschap en de bewoners). Vooral de Poolse kant van de geschiedenis is nu nog erg onderbelicht.
6. De grote toeristische potentie zowel intensief (kuuroorden, wintersport) als extensief (agro/ecotoerisme).
7. De grote economische potentie voor bijv. hoogwaardige streekproducten en ambachtelijke/ecologische land/tuinbouw, door de uitstekende landbouwgrond, het niet gebruiken van mest en het gezonde milieu.
8. De uitstekende condities voor gezondheidstoerisme en zorgtoerisme.

5. Problemen en obstakels
1. In de communistische tijd is het gebied ernstig aangetast door luchtvervuiling (Zwarte Driehoek) en is in het gebied weinig geďnvesteerd in werkgelegenheid en (toeristische) infrastructuren.
2. Het landschap wordt getekend door een dubbele negatieve identificatie: door de Duitsers vanwege de rampzalige verdrijving van 1946 en door de Polen door de gedwongen volksverhuizingen van 1945/46.
3. De traditionele economie heeft het agrarische ondernemerschap altijd gedomineerd en onderdrukt. Daardoor durven agrariërs nauwelijks risico's te nemen en is het woord 'coöperatie' verdacht en negatief beladen.
4. Na de communistische tijd heeft de opkomende vrije markt en de agrarische schaalvergroting in centraal Polen de traditionele kleinschalige agrarische bedrijvigheid in de streek vrijwel verdrongen.
5. Omdat het gebied ligt in een heuvelachtige overgangszone aan de rand van natuurgebieden, raakt het economisch geďsoleerd, de meeste landbouwgronden liggen braak en bedrijven houden er mee op.
6. Er is een grote werkloosheidsproblematiek (bijv. armoede, alcoholisme, psychiatrische problemen) en er zijn nauwelijks sociale voorzieningen om problemen op te vangen. Het toch al broze gemeenschapsgevoel in de streek (na de gedwongen volksverhuizingen in 1946 en 45 jaar communisme), raakt verder verbrokkeld.
7. Het grote toerisme concentreert zich rond enkele monumentale steden, het Reuzengebergte en de kuuroorden; van dorpstoerisme is nauwelijks sprake.
8. De bijzondere cultuurhistorische en ecologische waarde van de streek, die met name voor het toerisme van groot belang is, krijgt niet de erkenning die ze verdient en raakt in verval. Door de groeiende invloed van het westen, wordt de oriëntatie op het buitenland zo sterk, dat de culturele eigenheid van de streek verdwijnt.
9. Er worden geen toeristische en andere streekeigen producten ontwikkeld, die voor nieuwe inkomsten kunnen zorgen en die het karakter van de streek kunnen beschermen.
10. Er zijn in de regio onvoldoende instrumenten aanwezig om de gewenste duurzame ontwikkeling te sturen. Mogelijkheden voor scholing en praktijktraining (gericht op plattelandsontwikkeling) ontbreken. En plaatselijke organisaties en overheden weten niet hoe zij ontwikkelingsmogelijkheden (expertise, marketing, subsidieregelingen e.d.) kunnen vinden en aanwenden. De kansen die de aansluiting bij de EU bieden, de verwachte 'potten met subsidie', veroorzaken eerder fatalisme en passiviteit dan de noodzakelijke investeringen.
11. Binnen de sector agrotoerisme zijn recreatie-ondernemers actief die met grote (vaak buitenlandse) investeringen onder het mom van agrotoerisme hotelaccommodaties realiseren. Daarmee verdringen zij de kleinschalige initiatieven van de markt.
12. Bestaande initiatieven en (gesubsidieerde) ontwikkelingsprojecten houden onvoldoende rekening met het karakter van de streek, de Poolse context en de beleving en visie van de Polen op hun streek en ontwikkelingsmogelijkheden. De meeste projecten zijn gebaseerd op West-Europese concepten van plattelandsontwikkeling en duurzame (ecologische) ontwikkeling, die in de Poolse context heel anders inwerken dan bedoeld is. Daarnaast wordt het gebied miskend en vergeten door het buitenlandse bedrijfsleven en blijven de buitenlandse investeringen (en expertise) uit.

6. Methode
- stap voor stap benadering, op de 'Poolse wijze' (het proces is net zo belangrijk als het resultaat!)
- lokale aanpak: eerst in eigen gemeente, richten op plaatselijke economie en specifieke lokale problemen
- investeren in goede contacten met de bevolking en plaatselijke overheden/pastoor (nieuwbrief, bijeenkomsten)
- internationale uitwisseling zichtbaar maken door scholenuitwisseling, culturele manifestaties, meertalige publicaties, bezoeken over en weer
- voorbeeldwerking door Nemo Centrum als centrum voor uitwisseling, innovatie en educatie
- expertise en investeringen uit Nederland halen; uitvoerders en ondernemers uit de streek rekruteren
- relevante kennis uit de streek halen, van Polen en van Duitsers die er tot 1946 woonden
- kennis verzamelen over de plaatselijke markt, lokale verwerkingsmogelijkheden, afzet- en distributie-mogelijkheden
- aftasten van de markt door pilots; nieuwe producten, lokaal ervaring opdoen, kiezen van aantrekkelijk merk/logo

7. Lokale en regionale organisaties
Stowarzyszenia Promocji Przedsibiorczoci w Starej Kamienicy (lokale belangenvereniging) Euroregion Neisse-Nisa-Nysa, Fundacja Kultury Ekologicznej, Jelenia Góra, Zachodnio Sudeckie Towarzystwo Przyrodnicze, Jelenia Góra, Fundacja Karkonoska, Polskie Biuro Bilateralnego Rezerwatu Biosfery Karkonosze/Krkonose, Jelenia Góra, Karkonoski Park Narodowy, Jelenia Góra, Gesellschaft für interregionalen Kulturaustausch e.V. Berlin, Verein zur Pflege Schlesische Kunst und Kultur, Palac Lomnica, Lomnica, Monumentae Silesiae, Görlitz, Bund der Vertriebenen, Eceat Polen en Tsjechië, Ekoland, PTTK.

8. Activiteiten
Voorwaardenscheppend
- bodem/water/klimaat onderzoek, inventarisatie van netwerken (lokale en regionale organisaties)
- marktonderzoek
- vinden van partners, participanten, subsidiënten en investeerders
- onderzoek naar gebiedsgericht beleid en Europese regelingen, Pools landbouwbeleid en juridische kaders
- voorlichting, promotie, uitvoerende en coördinerende activiteiten m.b.t. het project

8.2 Werkzaamheden
Ontwikkelen van het huidige Nemo Centrum als centrum voor duurzame ontwikkeling met zes deelprojecten die elkaar aanvullen en versterken. Doel is integratie en onderlinge afstemming van de deelprojecten.
1. Bevorderen van duurzaam toerisme: verbetering en uitbreiding van accommodaties en attracties; het ontwikkelen van wandel/fiets/ruiterroutes en integratie hiervan in toeristische arrangementen. Promotie: het opstellen en uitvoeren van een marketing/pr-plan. Het ontwerpen van een huisstijl en logo voor alle producten in het kader van het project.
2. Natuurbescherming: het maken van een landschapsplan en het uitvoeren van het bestaande natuurbeheerplan. Doel van dit beheerplan is de instandhouding van het natuurlijk agrarisch cultuurlandschap. Het is de eerste keer dat dit type plan in Polen wordt ontwikkeld.
3. Streekgeschiedenis: het opzetten van het project streekgeschiedenis via exposities, studiereizen, restauratie van monumenten, uitwisselingsprojecten gericht op de geschiedenis van de huidige Poolse en voormalige Duitse bewoners. Doel is om de continuďteit in de geschiedenis aan te tonen.
4. Agrarische bedrijvigheid: het introduceren van nieuwe technieken, het ontwikkelen van streekeigen producten en praktische ondersteuning voor startende ondernemers. Opzetten van een lokaal distributiesysteem (bijv. aanschaf vrachtbusje, huur marktkraam, PR-plan). Werven van Nederlandse boeren die een veebedrijf, gewassenteelt of tuinbouw willen opzetten en coördineren. Opzet van een associatief verband van plaatselijke boeren gericht op een mechanisatiepool en een gemeenschappelijk bouwplan voor wisselteelt (crop rotation). Certificatie van ecologische producten en deponeren van merk/logo.
5. Een bezoekerscentrum: de opzet van een informatie/voorlichtingscentrum en gastenverblijf voor toeristen en vrijwilligers (in het al bestaande Nemo Centrum in Miedzylesie).
6. Zorgtoerisme: het ontwikkelen van faciliteiten voor gezondheidstoerisme en zorgtoerisme, gecombineerd met vrijwilligerswerk.

Achtergrondinformatie

Door haar ligging verbindt Stara-Kamienica twee belangrijke grensregio's in Zuid-West Polen (Iser- of IJzergebergte/Góry Izerkie en Reuzengebergte/ Karkonosze). Het gebied is uitgesproken Pools, doch het project van Nemo heeft, mede door de nabijheid van de Duitse en Tsjechische grens, een internationaal karakter. Dit Poolse grensgebied was in de Duitse tijd zeer geliefd bij toeristen, maar stond in de communistische tijd door de grote milieuvervuiling en de massale bossterfte bekend als de 'zwarte driehoek'. Het gebied is daarom zeer gebaat bij een positieve impuls gericht op duurzame ontwikkeling.

Gemeente Stara-Kamienica
De gemeente Stara-Kamienica ligt 925 km. van Amsterdam, in het Zuid-Westen van Polen, in Neder-Silezië (Dolny Slask), niet ver van de Duitse en Tsjechische grens, dichtbij de monumentale stad Jelenia Góra, het wintersportcentrum Szklarska Poreba en de kuuroorden Cieplice en Swieradów Zdrój. De gemeente ligt aan de voet van het Reuzengebergte (Karkonosze), ingeklemd tussen het Isergebergte (Góry Izerkie) en het natuurpark Doliny Bobru.

Stara Kamienica is ca. 11.050 ha. groot, telt ca. 8000 inwoners en bestaat uit de dorpen Stara-, Nowa- en Mala Kamienica, Chromiec, Antoniów, Kopaniec, Kromnów, Rybnica, Barcinek, Wojcieszyce en het gehucht Miedzylesie. De gemeente ligt op de overgang van grote bergachtige gebieden met veel bossen, en een oud kleinschalig boerenlandschap met veel kleine weilanden, akkers, bosjes, dichtbegroeide beekdalen en dorpen met monumentale boerderijen en oude kerken. Overal zijn voetpaden. Het bijzondere van het gebied is dat hier, in tegenstelling tot andere ex-communistische landen, de agrarische ontginningspatronen (met houtwallen, molengangen, voorden, muren en terrassen) van de 14e tot de 18e eeuw nog vrijwel intact zijn gebleven. Voor de Tweede Wereldoorlog was deze streek als 'Luftkurort' bijzonder populair bij toeristen. De meeste bewoners verhuurden kamers. In Chromiec waren bijvoorbeeld 3 grote hotels en in Miedzylesie/Ramberg een tot in de verre omtrek beroemde herberg. Na de oorlog is dit 'dorpstoerisme' geheel verdwenen. Net als andere Europese overgangsgebieden dreigt het gebied - doordat land veelal braak ligt en er nauwelijks meer boeren zijn - langzaam te verbossen. Binnen de gemeente is een breed draagvlak aanwezig voor plannen om de streek te ontwikkelen en natuur/cultuurwaarden te beschermen.

Miedzylesie/Ramberg
Het gehucht aan het riviertje de Kamienica/Kemnitz, waar het Nemo Centrum is gevestigd, is in 1708 met de naam Kolonie Ramberg (ook wel Ramrich genoemd) ontstaan met de bouw van een watermolen door de graaf van Schaffgotsch, die vrijwel alle land bezat in de streek. De molen lag aan de voet van de 582 meter hoge Ramberg, aan de toenmalige hoofdweg tussen Seifershau (Kopaniec) en Ludwigsdorf (Chromiec). Rond de molen ontstonden kleine boerderijen van waaruit het land ontgonnen werd. Toen in 1945 de oorlog was afgelopen moesten de Duitsers in dit gebied Polen (verdreven uit Oost Polen dat deel ging uitmaken van de toenmalige Sovjet Unie), in hun huis opnemen. In 1946 moesten alle Duitsers plotseling vertrekken en werd het gebied 100% Pools. De Duitse ex-bewoners met bewuste herinneringen aan deze streek en dit dorp zijn nu hoogbejaard, maar wisten thuis en bij hun bezoek in Polen aan Nemo veel te vertellen over hun manier van leven, de landbouw en de geschiedenis van de streek en de huizen. De huidige Poolse bewoners op hun beurt zijn eigenlijk net als de Duitsers 'Heimatvertriebenen'. De meesten zijn afkomstig uit de toenmalige Poolse streek rond Lwów (nu Oekraïne). In de verhalen van Duitsers en Polen overheerst bij beiden de tragiek van hun verdrijving en de miskenning daarvan door de heersende machten in oost en west. Van die miskenning is het landschap in dubbel opzicht zichtbaar de dupe. De val van het communisme, in 1989, betekende het begin van een diepe crisis.

De regio
Vanaf het ontstaan van de Poolse staat in ca. 960, was het gebied rond Jelenia Góra Pools, onder de heerschappij van de Silezische Piastenhertogen. In Stara-Kamienica getuigen de ruïnes van een Piastenburcht hiervan. Vanaf de 12e eeuw haalden de Silezische hertogen Duitse kolonisten naar het gebied, die rond het Reuzengebergte steden en dorpen stichtten. Belangrijkste nijverheid waren de glashoogovens en de linnenweverijen. In de 14e eeuw stelden de Piasten zich onder de Boheemse kroon en in 1526 erfde Oostenrijk het gebied. De machtige graven van Schaffgotsch waren leenheer en later eigenaren van veel land in de regio van het Reuzengebergte. In 1741 veroverde Frederik de Grote van Pruisen het gebied. Hierdoor kreeg de Evangelisch-Lutherse meerderheid vrijheid van godsdienst. Tot 1945 hoorde het gebied bij Pruisen en later bij het Duitse Rijk. Na de oorlog moesten de Duitsers het gebied verlaten en vestigden zich er de verdreven Polen uit Oost-Polen.

Problemen
Omdat lang de vrees bestond dat Duitsland het gebied weer zou opeisen, is er tot voor kort weinig geďnvesteerd in werkgelegenheid en (toeristische) infrastructuur. Hoewel het in een aantal opzichten goed gaat met Polen, worden de vitale functies van deze streek (net als bij de meeste andere waardevolle cultuurlandschappen in natuurrijke overgangsgebieden in grensgebieden en aan randen van nationale parken), getroffen door een economische en ecologische catastrofe.
De gemeente Stara Kamienica is een goed voorbeeld. De opkomende vrije markt, de daaraan gekoppelde agrarische schaalvergroting en de hoge EU-normen (bijvoorbeeld verhoogde kwaliteitseisen) heeft de traditionele kleinschalige agrarische bedrijvigheid in de streek vrijwel verdrongen en het gebied raakt economisch geďsoleerd. De meeste landbouwgronden liggen braak, bedrijven houden er mee op en fabrieken staan leeg. Er is hoge werkloosheid en er zijn nauwelijks sociale voorzieningen om problemen op te vangen. Juist in de dorpen zijn veel zwakke groepen, zoals bejaarden, (geestelijk) gehandicapten en alcoholisten, die de dupe zijn. Maar ook kinderen zijn het slachtoffer. Op scholen worden maaltijden en kleren verstrekt omdat veel gezinnen onvoldoende inkomen hebben.
Het grote toerisme concentreert zich rond enkele monumentale steden, het Reuzengebergte en de kuuroorden. Van streek- of dorpstoerisme in de (vanouds) agrarische gebieden is nauwelijks sprake. De bijzondere cultuurhistorische en ecologische waarde van de streek, die met name voor het toerisme van groot belang is, krijgt in de gemeente niet de erkenning die ze verdient en raakt verder in verval. Dit verval was al begonnen na de oorlog, toen het overwegend Duitse (zeer rijke) cultuurgoed dat in de oorlog gespaard was gebleven, geplunderd, zwaar verwaarloosd of beschadigd raakte toen het in Russische en Poolse handen viel.

Kenmerkend in dit deel van Polen is het ontbreken van gemeenschapsgevoel: er bestaan geen dorpsverenigingen, na de mis wordt niet nagepraat en er zijn geen gemeenschapscentra of dorpscafé's. Na de gedwongen volksverhuizingen van 1946 was er geen sprake van een gemeenschappelijke identiteit. De overheid werkte dit bewust tegen. Men was bang voor de terugkeer van de Duitsers en het communistische systeem vergrootte bovendien het onderlinge wantrouwen, waardoor fatalisme en pessimisme gingen overheersen. Door het verplicht samenwerken tijdens het communisme, is samenwerken een besmet woord geworden; het is nu 'ieder voor zich'. Jonge boeren die willen starten worden ontmoedigd door de hoge rente (meer dan 20%) en de onhaalbare EU-normen. Bovendien zijn de meeste melkfabrieken in de regio failliet. Door de geografische en economische isolatie van het gebied en de groeiende invloed van het westen, wordt de oriëntatie op het buitenland zo sterk, dat de culturele eigenheid van de streek verdwijnt. Ook de toenemende verbossing en schadelijke bouwprojecten tasten die eigenheid aan. Daardoor raakt de streek zichtbaar in verval en er worden geen toeristische en andere streekeigen producten ontwikkeld, die voor nieuwe inkomsten kunnen zorgen en die het karakter van de streek kunnen beschermen. Hoewel de Poolse overheid en de Europese Unie vinden dat duurzame ontwikkeling van het gebied een integrale aanpak moet hebben (sociale, ecologische en economische problemen moeten in onderlinge samenhang opgelost worden), zijn er in de regio onvoldoende instrumenten aanwezig om de gewenste ontwikkeling te sturen. Mogelijkheden voor scholing en praktijktraining (gericht op werkgelegenheid) ontbreken. EU-subsidies voor regionale ontwikkeling komen dikwijls terecht bij professionele en opportunistische subsidiewervers en hebben nauwelijks effect. Plaatselijke organisaties en overheden weten niet goed hoe zij ontwikkelingsmogelijkheden (expertise, subsidieregelingen, en dergelijke) kunnen vinden en aanwenden. De kansen die de aansluiting bij de EU bieden, veroorzaken soms eerder fatalisme en passiviteit dan de noodzakelijke duurzame investeringen. In dit klimaat kan gemakkelijk een kloof ontstaan, tussen de nieuwe rijken die de macht hebben en de verbitterde armen, die zich aansluiten bij de (extreem) rechtse partijen en zich keren tegen de buitenlanders in de streek. Deze negatieve ontwikkeling kan alleen gestuit worden door projecten voor duurzame regionale ontwikkeling die een integrale benadering hebben, vertrouwen creëren bij de bevolking in die ontwikkeling. Het is van groot belang dat er plaatselijk een kader ontstaat (politici, schoolhoofden, enz) die de ontwikkelingen kan wil sturen. Vooral de totstandkoming van plaatselijk draagvlak is een absolute voorwaarde om ongewenste ontwikkelingen tegen te houden.

reisprogramma