polen project

STEUN GEZOCHT VOOR PROJECTEN VAN LOKALE ORGANISATIES
UIT BEDREIGDE POOLSE DORPEN IN ISERGEBERGTE

Namens de Poolse gemeente Stara Kamienica presenteert de Nederlandse vereniging Nemo een programma voor duurzame ontwikkeling, opgesteld door actieve dorpsorganisaties. Nemo wil de projecten van deze organisaties financieel en materieel ondersteunen. Het ondersteunen van dorpsorganisaties is een ‘bottom-up benadering’ om duurzame ontwikkeling in Polen vanaf de basis op gang te brengen. Het zijn de comités en bewonersgroepen in de dorpen die hun eigen toekomst in handen nemen en zich verzetten tegen de economische en politieke machten die hun bestaan bedreigen.
Deze organisaties hebben nauwelijks eigen middelen en lopen de reguliere subsidies voortdurend mis. Daarom wil Nemo de nodige fondsen werven voor een programma dat bestaat uit zeven lokale projecten die de dorpsorganisaties zelf opgezet hebben en uitvoeren.
Via de Matra-regeling subsidieert de Nederlandse overheid via de NCDO 20.000 euro, op voorwaarde dat Nemo ook 20.000 euro werft. Maar er is meer geld nodig en Nemo is ook op zoek naar Nederlandse en Duitse partner-organisaties voor uitwisseling en contact met de Poolse dorpsorganisaties.

Nemo wil niet alleen fondsen werven, maar ook de streek, de problemen en mogelijkheden van Stara Kamienica bekender maken in Nederland. Het is de bedoeling om via een expositie het Matra-project te presenteren en de fondsenwerving te ondersteunen. Het verhaal van Stara Kamienica met haar problemen en mogelijkheden is representatief voor de kansen en bedreigingen van het Poolse platteland.
Daarom organiseert Nemo de expositie: NEEM NOU STARA KAMIENICA...
in de Boomsspijker Recht Boomssloot 52, Amsterdam-Nieuwmarktbuurt 1 - 23 april 2005; voorbezichtiging 14 - 31 maart 2005. Naar aanleiding van de expositie verschijnt een speciaal nummer van de Vrije Wandelaar over Stara Kamienica. De officiële opening is vrijdag 1 april met om 15 uur de opening en receptie, en om 20 uur een thema-avond met lezing, video/foto's en presentaties.

Om het programma van de dorpsorganisaties mogelijk te maken is 20.000 euro nodig. Nemo roept particulieren, organisaties, bedrijven en fondsen op om financieel bij te dragen en het Matra-project te laten slagen.

Niet alleen geld is belangrijk, ook praktische ondersteuning, uitwisseling en samenwerking van partnerorganisaties met lokale dorpsorganisaties. Nemo zoekt onderwijsinstellingen, bedrijven, overheden en lokale organisaties op het gebied van toerisme, hulpverlening, cultuur, sport/recreatie om de projecten in Stara Kamienica praktisch te ondersteunen.

Expositie over Stara Kamienica in Amsterdamse Nieuwmarkt
presentatie dorpsorganisaties, hun dorp en hun projecten

Nemo wil niet alleen fondsen werven, maar ook de streek, de problemen en mogelijkheden van Stara Kamienica bekender maken in Nederland. Uiteraard is het de bedoeling om via de expositie ook het Matra-project te presenteren en fondsenwerving te ondersteunen. Het verhaal van Stara Kamienica met haar problemen en mogelijkheden is representatief voor de kansen en bedreigingen van het Poolse platteland. Daarom organiseert Nemo de expositie:

NEEM NOU STARA KAMIENICA...

Expositie over een Pools dorp op de breuklijnen van de tijd

expositie over Stara Kamienica in de Boomsspijker Recht Boomssloot 52, Amsterdam-Nieuwmarktbuurt
1 - 23 april 2005 - voorbezichtiging 14 - 31 maart 2005
geopend: dinsdag t/m vrijdag 10 - 17 u. - dinsdag t/m donderdag 19 - 22 u. - zaterdag 10 - 16 u.
naar aanleiding van de expositie verschijnt een speciaal nummer van de Vrije Wandelaar over Stara Kamienica
OFFICIËLE OPENING: VRIJDAG 1 APRIL
opening en receptie 15 uur
thema-avond met lezing, video/foto's en presentaties 20 uur

Expositie
- presentatie van 7 dorpsorganisaties: hun dorp en hun plannen
- première documentaire over de mijnbouwproblemen en het dorpsverzet
- producten van Nederlands/Poolse stages en uitwisselingsprogramma's
- de mijnbouwdreiging, het verzet en het politieke spel
- keuze uit het werk van kunstenaarskolonie Kopaniec
- toeristische presentatie Stara Kamienica
- presentatie van de scholen van Stara Kamienica en het Kolegium Karkonosze
- presentatie 1^e pakket van de Poolse Pakket Service, een nieuwe exportservice van producten uit de gemeente Stara Kamienica

20.000 EURO EN PARTNERORGANISATIES GEZOCHT VOOR PROJECTEN
VAN LOKALE ORGANISATIES IN BEDREIGDE POOLSE DORPEN UIT ISERGEBERGTE

De dorpen in het Poolse Isergebergte die in een van de mooiste landschappen van Polen liggen in de uitlopers van het Silezische Reuzengebergte (bekend als het ‘Toscane van Midden Europa’) worden acuut bedreigd door een economische en ecologische catastrofe. Door de vrije markt en de grote concurrentie is de lokale agrarische economie ingestort waardoor het landschap verruigt en vernield dreigt te worden door grootschalige mijnbouwprojecten. Door de rampzalige gevolgen van de oorlog (de streek was vroeger Duits en de bewoners werden verdreven; de verdreven Polen namen hun plaats in) en het communisme is er geen ‘gemeenschapsleven’ ontstaan die de klappen kon opvangen. Ook is daardoor de waardering en bescherming van cultuur en landschap achtergebleven. Door de enorme werkloosheid (meer dan 30%) en het gebrek aan voldoende sociale en medische voorzieningen is er veel (verborgen) armoede en zijn er toenemende alcohol/drugsproblemen. Gevolg: de optimisten trekken weg, en bij de overblijvers overheersen onderling wantrouwen, apathie en pessimisme over de toekomst.

De mijnbouwplannen van de Poolse firma Pol Skal (eigendom van Euromarket, een groot Pools automobielbedrijf en agent van General Motors) zijn een acute bedreiging van de gemeente Stara Kamienica. De firma heeft midden in de gemeente 100 ha. land aangekocht en wil daar een open steenmijn ontginnen. Het gaat om de delving van leuciet, een mineraal voor de porselein-industrie. Het overgebleven graniet wordt vergruisd voor de wegenbouw. Het mijnbouwproject is rampzalig voor de ontwikkeling in de streek. Het gaat om de onomkeerbare vernietiging van een onbetwist waardevol natuurrijk cultuurlandschap aan de rand van natuurparken. Het geplande mijnbouwgebied ligt in de onmiddellijke omgeving van drie dorpen die onherstelbare schade zullen gaan oplopen. De schadelijke invloed (stof, explosies, licht, vrachtwagens, vergruizingmachines, dragliners, verstoring drinkwatersystemen) is groot, tot een straal 10/20 km. De lokale bevolking, het gemeentebestuur en de gemeenteraad en zelfs de provincie heeft zich vrijwel unaniem uitgesproken tegen de mijn. De gemeente heeft de keuze tegen de mijn ingebed in gemeentelijk beleid voor duurzame ontwikkeling en agrotoerisme. Maar de minister van Milieu heeft namens de regering alle besluiten tegen de mijn vernietigd en wil de komst van de mijn afdwingen. Er loopt nog een procedure van het protestcomité tegen de minister, maar het is van het grootste belang dat de gemeente en de lokale organisaties laten zien dat er alternatieven zijn voor de mijnbouw. En dat is de uitgesproken bedoeling van dit project.

Vooral door het verzet tegen de recente mijnbouwplannen in Mala Kamienica en de activiteiten van een groep kunstenaars uit Kopaniec, zijn er de laatste jaren steeds meer dorpsorganisaties en scholen actief geworden voor hun dorp. Het effect is: meer vertrouwen in de eigen mogelijkheden, meer waardering voor lokale cultuur en landschap, versterking van het gemeenschapsleven en samenwerking met buitenlandse partners. De toetreding van Polen tot de EU heeft naast scepsis ook een nieuw elan gecreëerd en geloof in een positieve ontwikkeling.

Nadat de aanvraag van Nemo voor een Matra-subsidie was toegekend gingen onder leiding van de gemeentelijke coördinator (en inspirator) Adam Spolnik in de zomer van 2004 zeven dorpsorganisaties voor het eerst in hun bestaan om de tafel te gaan zitten om concrete en haalbare projecten te ontwikkelen.
Als gemeenschappelijke doelen werden geformuleerd:
1.         Het creëren van condities om de locale gemeenschap te activeren
2.         Het versterken van burgerinitiatieven door het ondersteunen van dorpsorganisaties
3.         Het creëren van werkgelegenheid en economische ontwikkeling.
4.         Het creëren van begrip en kennis op het gebied van lokale geschiedenis, tradities en ambachten.
5.         Het ontwikkelen van een aantrekkelijk toeristisch aanbod.

De projecten van de verschillende dorpsorganisaties geven aan op welke wijze de verschillende dorpen zich willen ontwikkelen en welke capaciteiten en potenties aanwezig zijn. Uitgangspunt van het Matra-project en de aanvullende projecten is het ontwikkelen van die capaciteiten en potenties, en het versterken van de dorpsorganisaties. De verschillende lokale projecten zijn gericht op:

1. het ontwikkelen van duurzaam toerisme (agrotoerisme, educatief toerisme en gezondheidstoerisme) door het organiseren van attracties, accommodaties en voorzieningen

2. het motiveren, mobiliseren en activeren van de lokale gemeenschap door het bouwen van gemeenschapshuizen, het opzetten van evenementen, sportclubs, koren, exposities

3. het organiseren van scholenuitwisseling en het organiseren van educatieve vakanties

4. het organiseren van vakantie-arrangementen voor probleemjongeren in samenwerking met Poolse en buitenlandse hulpverleningsinstellingen

5. het ontwikkelen van nieuwe vormen van agrarische bedrijvigheid via kennisoverdracht, stages, onderzoek en een proefboerderij

1. voorjaar 2005: het werven van 20.000 euro (het hele budget is 40.000 euro, 50% subsidie Matra-regeling) De dorpsorganisaties staan in de startblokken om de projecten uit te voeren. De start hangt af van de fondsenwerving van Nemo. Er is 20.000 euro nodig om de organisaties het vertrouwen te geven dat er toekomst is voor hun dorp, voor hun streek.

2. voorjaar 2005: het zoeken van partnerorganisaties voor lokale dorpsorganisaties voor uitwisseling, contact en ondersteuning. Gezocht worden: een koor, sportclubs, een schaakclub, heemkunde-organisaties, een fietsorganisatie, scholen (basisscholen, voortgezet onderwijs, hogescholen en universiteiten), vrijwilligers, stagiaires (toerisme, landbouw/veeteelt, plattelandsontwikkeling)

3. voor aanvullende projecten en uitbreiding van de bestaande projecten is in 2006 40.000 euro nodig. Voor het bezoekerscentrum is 50.000 euro meer nodig.

De opzet en uitvoering van het programma wordt gecoördineerd door een vertegenwoordiger van de gemeente Stara Kamienica (Adam Spolnik). De lokale organisaties zijn zelf verantwoordelijk voor de uitvoering van hun project. Nemo is verantwoordelijk voor de fondsenwerving in Nederland, de verantwoording aan NCDO over het Matra-project en het vinden van partnerorganisaties.
Nemo is een Nederlandse belangenorganisatie voor wandelaars. Opgericht in 1988 organiseert de vereniging wandelingen voor 1300 leden en komt zij op voor het behoud van voetpaden. In 1998 heeft Nemo in de Poolse gemeente Stara Kamienica een centrum opgezet voor duurzame ontwikkeling, gericht op het organiseren van vrijwilligerskampen, studiereizen, stages en uitwisselingsprojecten. De Poolse Fundacja Nemo coördineert deze activiteiten. Doel is het ontwikkelen van duurzaam toerisme als motor van lokale ontwikkeling. Meer informatie: www.nemoland.org

1. Nowa Kamienica
Het opknappen van een gemeenschapsruimte en het organiseren van een tentoonstelling over het verleden en het heden van Nowa Kamienica.
Onder supervisie van de dorpsraad is een groep van 15 jongeren uit Nowa Kamienica al sinds 2001 actief met het organiseren van activiteiten voor kinderen en jongeren. Om de bevolking meer te betrekken bij de rijke geschiedenis van het dorp en om toeristen te trekken willen de jongeren oude foto’s verzamelen en een expositie organiseren. Daarvoor wordt een oud gemeenschapshuis opgeknapt. De bedoeling is om daar feesten en evenementen voor de dorpsbewoners te organiseren.

2. Rybnica
Het oprichten van een vrouwenkoor
De 24 leden van de dorpsvrouwen-vereniging in Rybnica organiseren sinds 2003 bijeenkomsten voor vrouwen uit het dorp gericht op oude ambachten en gebruiken. Het plan is nu om een koor op te richten met een traditioneel en modern repertoire. Via de repetities, muziekworkshops en het maken van kostuums wil het koor zoveel mogelijk vrouwen bereiken om mee te doen. De concerten zijn bedoeld om in de regio op te treden en voor toeristen.

3. Stara Kamienica
Het opzetten van een sportvereniging
De sportclub LZS Stara Kamienica met 63 leden wil haar activiteiten uitbreiden met sportevenementen ‘s winters in de sporthal en het organiseren van een voetbalcompetitie buiten in de zomer. De sportclub is de enige sportvereniging in de gemeente. De meeste faciliteiten zijn onvoldoende en de club heeft geen geld om de voorzieningen op te knappen en de nodige sportattributen aan te kopen. De belangstelling van de jeugd is groot.

4. Barcinek
Het bevorderen van fietstoerisme
De dorpsvereniging ‘Ons Barcinek’ ligt op een kruispunt van toeristische fietsroutes, en wil daarom Barcinek tot pleisterplaats ontwikkelen voor fietstoeristen, door accommodatie aan te bieden, folders en fietskaarten te maken, educatieve en culturele evenementen te organiseren en het bouwen van een informatiecentrum met een servicepunt voor fietsers. Binnen het project werken allerlei dorpsorganisaties uit de streek samen.

5. Wojcieszyce
Het opzetten van een schaakclub
De dorpsvereniging ‘Vrienden van Wojcieszyce’ wil door het organiseren van een schaakcursussen en schaaktoernooien voor jongeren en ouderen het gemeenschapsleven een stimulans geven. Schaken is een ideaal middel omdat het erg populair is en mensen bindt.

6 Kopaniec
Het organiseren van middeleeuwse spektakels
De kunstenaarsvereniging Kopaniec wil de toeristen die Kopaniec passeren meer attracties bieden door het organiseren van middeleeuwse evenementen. Kopaniec biedt een aantrekkelijk decor voor dit soort evenementen. De middeleeuwse muren van Kopaniec zijn in heel Polen beroemd. De vereniging wil een serie middeleeuwse kostuums en wapens maken voor de shows, spektakelstukken opvoeren, wegwijzers en promotiemateriaal maken.

7 Miedzylesie
Het opzetten van een bezoekerscentrum
De Poolse Stichting Nemo wil in Miedzylesie een bezoekerscentrum opzetten als ontmoetingspunt, onderzoekscentrum, proefboerderij en activiteitencentrum voor lokale bewoners en toeristen. Het centrum organiseert vrijwilligerskampen, zomerscholen, workshops en stages voor Poolse en buitenlandse studenten. De Poolse Stichting Nemo staat los van de Nederlandse organisatie Nemo en is actief als dorpsorganisatie met projecten gericht op duurzame ontwikkeling.

Matra-project 2005 40.000 euro
Toegezegde subsidie 20.000 euro
Fondsenwerving Nemo 20.000 euro
Aanvullende projecten en uitbreiding van de bestaande projecten 2006: 40.000 euro
Verbouwingen bezoekerscentrum 2005/2006 50.000

Inleiding
Hoewel het in veel opzichten goed gaat met Polen, worden de gebieden buiten de vitale economische zones getroffen door een economische en ecologische catastrofe. De gemeente Stara Kamienica is een goed voorbeeld. De opkomende vrije markt, de daaraan gekoppelde agrarische schaalvergroting en de verhoogde kwaliteitseisen heeft de traditionele kleinschalige agrarische bedrijvigheid in de streek vrijwel verdrongen en het gebied is economisch geïsoleerd geraakt. De belangrijkste werkgevers in het gebied (de agrarische staatsbedrijven, melkfabrieken, de grote vlasfabriek) gingen failliet en dit veroorzaakte grote werkloosheid (nu meer dan 30%).

De meeste landbouwgronden liggen braak, bedrijven houden er mee op en fabrieken staan leeg. Er is een grote werkloosheidsproblematiek en er zijn nauwelijks sociale voorzieningen om problemen op te vangen. Omdat lang de vrees bestond dat Duitsland het gebied weer zou opeisen, is er tot voorkort weinig geïnvesteerd in werkgelegenheid en (toeristische) infrastructuren.

Het grote toerisme concentreert zich rond enkele monumentale steden, het Reuzengebergte en de kuuroorden; van streek- of dorpstoerisme in de (vanouds) agrarische gebieden is nauwelijks sprake. De bijzondere cultuurhistorische en ecologische waarde van de streek, die met name voor het toerisme van groot belang is, krijgt niet de erkenning die ze verdient en raakt in verval. Het toch al broze gemeenschapsgevoel in de streek (na de gedwongen volksverhuizingen in 1946 en 45 jaar communisme), raakt verder verbrokkeld. Door de geografische en economische isolatie van het gebied en de groeiende invloed van het westen, wordt de oriëntatie op het buitenland zo sterk, dat de culturele eigenheid van de streek verdwijnt. Ook de toenemende verbossing, schadelijke bouwprojecten en oprukkende mijnbouw tasten die eigenheid aan. Daardoor raakt de streek zichtbaar in verval en er worden geen toeristische en andere streekeigen producten ontwikkeld, die voor nieuwe inkomsten kunnen zorgen en die het karakter van de streek kunnen beschermen. Ook lukt het de gemeente en lokale organisaties niet om EU-subsidies binnen te halen vanwege de enorme bureaucratie, de ingewikkelde regels en grote concurrentie.

Hoewel de Poolse overheid en de Europese Unie vinden dat duurzame ontwikkeling van het gebied een integrale aanpak moet hebben (sociale, ecologische en economische problemen moeten in onderlinge samenhang opgelost worden), zijn er in de regio onvoldoende instrumenten aanwezig om de gewenste ontwikkeling te sturen. Mogelijkheden voor scholing en praktijktraining (gericht op werkgelegenheid) ontbreken. Plaatselijke organisaties en overheden weten niet goed hoe zij ontwikkelingsmogelijkheden (expertise, subsidieregelingen e.d.) kunnen vinden en aanwenden. De kansen die de aansluiting bij de EU bieden, veroorzaken soms eerder fatalisme en passiviteit dan de noodzakelijke duurzame investeringen.

Kansen en mogelijkheden
Bijzondere aspecten van de streek die het gebied meer dan de moeite waard maken en kansrijk voor duurzame economische ontwikkeling in de toekomst:
1. De centrale ligging in Midden-Europa, tussen de grote steden Wroclaw, Dresden en Praag, niet ver van Berlijn, en de strategische ligging in de grensregio Euroregio Neisse/Nysa.
2. De grote landschappelijke waarde (onaangetast waardevol cultuurlandschap, het ‘Toscane van Midden-Europa’) en de grote biodiversiteit vanwege de verruiging en de vele natuurparken (Reuzengebergte en drie lokale natuurparken). De natuurlijke gradiënten zijn uniek voor Europese begrippen.
3. De boeiende geschiedenis (schuivende grenzen, Pools/Boheems/Oostenrijks/Duits/Poolse geschiedenis) en de wijze waarop de geschiedenis zichtbaar is in de vele monumenten (met de grootste concentratie kastelen en paleizen in Europa), de inrichting van het landschap en de verhalen van de (ex)bewoners.
4. De grote toeristische potentie zowel intensief (kuuroorden, wintersport) als extensief (dorpstoerisme, agro/ecotoerisme).
5. De grote economische potentie voor de ontwikkeling van hoogwaardige streekproducten en ecologische land/tuinbouw(producten).
6. Er is een groeiend aantal initiatieven van lokale ondernemers, NGO’s, scholen en overheden met visie en begrip voor de omgeving. Veel Polen zoeken daarbij samenwerking en uitwisseling. Voor buitenlanders is het zeer aantrekkelijk te investeren in Polen.
7. Contact en vriendschap tussen West Europa en Midden Europa bieden in het kader van de uitgebreide EU veel nieuwe kansen en mogelijkheden. Polen ligt in het hart van Europa en is een brug tussen oost- en west Europa.

De gemeente Stara-Kamienica ligt 900 km. van Amsterdam, in de provincie Dolny Slask (Neder-Silezië), in het zuidwesten van Polen niet ver van de Duitse en Tsjechische grens, dichtbij de monumentale stad Jelenia Góra, het wintersportcentrum Szklarska Poreba en de kuuroorden Cieplice en Swieradów Zdrój.
De gemeente is ca. 11.050 ha. groot, waarvan ongeveer de helft natuurgebied en de helft cultuurlandschap.
De gemeente telt ca. 5320 inwoners, waarvan 23 % jongeren en 14 % ouderen. Door de grote werkloosheid (30%, waarvan meer dan de helft vrouwen), is er een groot alcoholprobleem en een toenemend drugsproblemen bij jongeren.
De gemeente met de dorpen Stara-, Nowa- en Mala Kamienica, Chromiec, Antoniów, Kopaniec, Kromnów, Rybnica, Barcinek, Wojcieszyce en Miedzylesie ligt in de uitlopers van het Reuzengebergte (Karkonosze), tussen het Isergebergte (Góry Izerskie) en het natuurpark Bóbr-dal (Krajobrazowy Doliny Bobru), op de overgang van grote bergachtige gebieden met veel bossen, en een oud kleinschalig boerenlandschap met veel kleine weilanden, akkers, bosjes, dichtbegroeide beekdalen en dorpen met monumentale boerderijen en oude kerken. Overal zijn voetpaden. Het bijzondere van het gebied is dat in tegenstelling tot andere ex-communistische landen, de agrarische ontginningspatronen (met houtwallen, molengangen, voorden, muren en terrassen) van de 14e tot de 18e eeuw nog vrijwel intact zijn gebleven. Voor de laatste Wereldoorlog was de gemeente als ‘Luftkurort' bijzonder populair bij toeristen, het gebied stond bekend als het ‘Toscane van midden Europa’. De meeste bewoners verhuurden kamers. Na de oorlog is dit ‘dorpstoerisme' geheel verdwenen. Net als andere Europese overgangsgebieden aan de rand van natuurgebieden dreigt het gebied, doordat het veelal braak ligt en er nauwelijks meer boeren zijn, langzaam te verbossen. Binnen de gemeente is een breed draagvlak aanwezig voor plannen om de streek te ontwikkelen en natuur/cultuurwaarden te beschermen. Het Poolse grensgebied stond in de communistische tijd door de grote milieuvervuiling en de massale bossterfte. bekend als de ‘zwarte driehoek'.

De regio
Vanaf het ontstaan van de Poolse staat in ca. 960, was het gebied rond Jelenia Góra Pools, onder de heerschappij van de Silezische Piastenhertogen. In Stara-Kamienica getuigen de ruïnes van een Piastenburcht hiervan. Vanaf de 12e eeuw haalden de Silezische hertogen Duitse kolonisten naar het gebied, die rond het Reuzengebergte steden en dorpen stichtten. Belangrijkste nijverheid waren de glashoogovens en de linnenweverijen. In de 14e eeuw stelden de Piasten zich onder de Boheemse kroon en in 1526 erfde Oostenrijk het gebied. De machtige graven van Schaffgotsch waren leenheer en later eigenaren van veel land in de regio van het Reuzengebergte. In 1741 veroverde Frederik de Grote van Pruisen het gebied. Hierdoor kreeg de protestants Lutherse meerderheid vrijheid van godsdienst. Tot 1945 hoorde het gebied bij Pruisen en later bij het Duitse Rijk. Na de oorlog vestigden zich er de verdreven Polen uit oost Polen. Nadat de Duitsers een jaar met de Poolse migranten hadden samengeleefd, moesten ze in 1946 plotseling vertrekken. De Duitse ex-bewoners met bewuste herinneringen zijn nu hoogbejaard, maar weten bij hun bezoek in Polen veel te vertellen over hun manier van leven, de landbouw en de geschiedenis van de streek en de huizen. De meeste Polen zijn op hun beurt verdreven uit de toenmalige Poolse streek rond Lwów (nu Oekraïne). In de verhalen van Duitsers en Polen overheerst bij beiden de tragiek van hun verdrijving en de miskenning daarvan door de heersende machten in oost en west. Van die miskenning is het landschap in dubbel opzicht zichtbaar de dupe.

Dorpsbewoners in opstand tegen mijnbouwproject
In Stara Kamienica zijn de dorpsbewoners in opstand gekomen tegen mijnbouwplannen van Poolse firma's die grote delen van beschermde natuurgebieden willen afgraven om gesteenten te winnen. Het bedreigde gebied bestaat uit een waardevol en natuurrijk cultuurlandschap aan de rand van verschillende nationale parken in het Reuzengebergte en Isergebergte in het Sudetengebied van zuid-west Polen. Dit eeuwenoude cultuurlandschap is relatief onaangetast en heeft een hoge concentratie aan monumenten: kastelen, paleizen, oude boerderijen, molens, kerken en archeologische vindplaatsen. Europese cultuurorganisaties verenigd in de ICOMOS-IFLA hebben de Poolse overheid geadviseerd de regio op te laten te nemen op de Unesco Werelderfgoedlijst.

De mijnbouwplannen
In de gemeente Stara Kamienica, tussen Chromiec en Mala Kamienica, rond Nemoland, kocht de Poolse firma Pol-Skal onder valse voorwendselen (vermomd als paardenfokker) 100 ha aan in een beschermd dorpslandschap. Begin 2003 was de burgemeester bereid de mijnbouw toe te laten. Maar vanaf mei 2003 ontstonden in de omringende dorpen massale protesten in de vorm van protestcomités die handtekeningen verzamelden en petities schreven. Na de vele protesten herzag de burgemeester zijn mening en besloot hij de mijn af te wijzen. Daarna bleek dat zowel provincie als het gemeentebestuur procedurele fouten hadden gemaakt, dat alles weer overnieuw moest. De bewoners zijn bang dat de minister al een akkoord heeft met de mijn, en dat ze juridische spitsvondigheden gebruikt om de mijn toch toe te laten. Weliswaar beslist het provinciebestuur (Wojewoda) uiteindelijk over de mijn, maar de minister kan het besluit van de provincie vernietigen en een positief besluit afdwingen. De samenwerkende protestcomités konden zoveel fouten aantonen in de procedurele stukken, dat Pol Skal in oktober 2003 haar aanvraag introk. Dat leek op een overwinning, maar niet lang daarna begonnen ze de procedure weer overnieuw, ditmaal wijzer geworden door de protestcomité. Weer wees de burgemeester en de provincie de aanvraag af, maar de minister vernietigde het besluit van de provincie. Het protestcomité ging in beroep tegen de minister. Het wachten is nu op de uitspraak.

Einde van duurzame ontwikkeling
De mijnbouwplannen zijn letterlijk verwoestend voor het kwetsbare landschap van Stara Kamienica. Het voorbeeld van Klopotnica in de buurgemeente Mirsk laat het vernietigende effect zien van een steenmijn op het landschap en het leefmilieu in de wijde omgeving. Niet alleen de natuur-, cultuur- en landschapswaarden worden onherstelbaar aangetast, maar elke vorm van duurzame ontwikkeling op het gebied van ruraal toerisme, lokale economie en leefbaarheid wordt voorgoed afgebroken. Uit de voorbeelden in Mirsk blijkt dat de plaatselijke bevolking in geen enkel opzicht profiteert van de mijn; noch qua werkgelegenheid, noch via andere sociale en economische investeringen. Integendeel, de streek verpaupert zienderogen, alleen een brede asfaltweg waar continu zware trucks met stenen rijden, domineert het dorp. Regelmatig zijn er explosies die grote stofwolken veroorzaken. De bewoners zijn erg bang dat het gevaarlijke uranium te voorschijn komt, dat vroeger hier gedolven werd. Nemo is nauw betrokken bij de mijnbouwproblematiek omdat de mijnbouwplannen in Chromiec ook een directe bedreiging zijn van het Nemo project in Polen van de Poolse Fundacja Nemo omdat het bedreigde gebied direct grenst aan het Nemohuis.

Symptoom van falende politiek
De verwoestende mijnbouwplannen zijn een symptoom voor de economische en sociale problemen van Polen in de overgangsfase naar het EU-lidmaatschap. De opkomende vrije markt economie schept interessante mogelijkheden voor ondoorzichtige kapitaalkrachtige firma's, want in de overgang naar de Europese wet- en regelgeving bevinden zich veel lucratieve marges. Provinciale, regionale en lokale bestuurders zijn daarbij vaak genoodzaakt hun acute geldproblemen met korte termijn projecten op te lossen en zijn extra gevoelig voor de aanbiedingen van de mijnbouwfirma's. De Poolse firma Pol Skal die de mijn bij Nemo en in Karpniki wil openen is een goed voorbeeld. De firma heeft geen ervaring met mijnbouw en is opgericht door een vermogende Poolse ex-autocoureur die in München woont. De firma is bekend vanwege het sponsoren van raceauto's en hun goede contacten met bedrijven als General Motors en Fortis. Omdat buitenlanders geen grond mogen aankopen treden talloze Poolse firma's op als stroman van vreemd kapitaal en zijn miljoenen hectares Pools grondgebied al in buitenlandse handen. De dorpsbewoners zijn bang dat Pol Skal ook zo'n sluis voor vreemd geld is, en dat de firma zich (financieel en juridisch) niet verantwoordelijk voelt voor schadelijke effecten van de mijnbouw, laat staan voor het herstel van de schade. Het is vooral de overheid (minister van Milieu) die bereid is concessies af te dwingen. Bovendien zijn de informele netwerken van invloedrijke politici en ondernemers zeer machtig geworden in Polen, omdat de politieke controle in parlement en gemeenteraad onvoldoende functioneert, en omdat de "3e sector" -de NGO's, onafhankelijk maatschappijkritische instellingen, zoals de milieubeweging en dorpsorganisaties- onvoldoende middelen, mensen en juridische mogelijkheden heeft. Veel Polen hebben zo weinig vertrouwen in het "corrupte" politieke systeem, dat ze beïnvloeding bij voorbaat voor onmogelijk houden.

Dorpsbewoners protesteren
Polen is aan het veranderen. In de hele Poolse geschiedenis is trouwens een onderstroom zichtbaar, waarbij politieke en sociale veranderingen vanuit de basis in gang gezet zijn. Er is een typische Poolse traditie van verzet en oproer tegen ongewenste ontwikkelingen, die uiteindelijk culmineerde in de beweging rond Solidarinosc in de jaren 80 van de vorige eeuw. Ook nu is een vergelijkbare onderstroom zichtbaar in de vorm van bewonersinitiatieven en dorpsverenigingen die opkomen voor de bescherming en het behoud van natuur, landschap en het cultureel erfgoed. Een gemeenschappelijk kenmerk is dat de gemengde Pools-Duitse geschiedenis erkend wordt bij de waardering van cultuur en natuur. De toetreding tot de EU heeft deze ontwikkeling in een stroomversnelling gebracht omdat men zich onderdeel voelt van een gemeenschappelijke Europese cultuur. Het grote probleem van deze groepen is dat ze door taalproblemen en financiële problemen onvoldoende steun ondervinden uit het buitenland.

Voorbeeld 1: Klopotnica
In Klopotnica is al jaren een kleine groep bewoners actief om mijnbouwplannen tegen te houden. Maar het gemeentebestuur van het industriestadje Mirsk had weinig affiniteit met natuur en dorpscultuur en was niet te overtuigen. En de plaatselijke bevolking liet zich ompraten door o.a. de pastoor die na een gift van de mijnbouwfirma pleitte voor de komst van de mijn. Maar na de komst van mijn zag men -te laat- de verwoestende gevolgen. Bij de laatste verkiezingen stemde praktisch het hele dorp de oppositiekandidaat. Maar dit kon niet voorkomen dat aan de andere kant van het dorp twee nieuwe mijnen komen.

Voorbeeld 2: Karpniki
In Karpniki, midden in het natuurpark Rudawy Janowice met de hoogste concentratie kastelen en paleizen in Europa (elk Europees vorstenhuis had hier een kasteel), kreeg de mijnbouwfirma Pol-Skal van de burgemeester toestemming proefboringen te doen. In het algemeen tasten proefboringen het landschap zodanig aan, dat er al sprake is van onomkeerbare situatie en feitelijke mijnbouw. Er ontstond een plaatselijke actiegroep die zich als dorpsvereniging organiseerde. Met behulp van advocaten en een uitgebreide lobby lukte het de actiegroep juridische gaten te schieten in de plannen. Er bleken zoveel fouten gemaakt te zijn in de procedures rond de aanvraag van de vergunningen, dat Pol-Skal kon beginnen met de proefboringen. Inmiddels heeft de burgemeester veel spijt van zijn toestemming.

Voorbeeld 3: Kopaniec
In Kopaniec in de aangrenzende gemeente Stara Kamienica, is het wel gelukt 5 jaar geleden mijnbouwplannen tegen te houden door een breed gedragen actiegroep van dorpsbewoners. Hierbij werd de dorpsvereniging Kopaniec opgericht die actief is geworden als kunstenaarsvereniging met een eigen galerie. De vereniging voert jaarlijks een toneelstuk op en organiseert workshops voor kinderen en studenten.

Voorbeeld 4: Mala Kamienica
Direct na het bekend worden van de mijnbouwplannen in april 2003 werden door de plaatselijke dorpshoofden drukbezochte dorpsvergaderingen georganiseerd in Mala Kamienica en Chromiec, waarbij protestcomités werden opgericht. Ook de dorpsvereniging Kopaniec was zeer actief. Direct werden protestbrieven en persberichten opgesteld en verstuurd, handtekeningen verzameld en bijeenkomsten georganiseerd. Het comité in Chromiec werd de drijvende kracht met de enorme inzet van twee dorpsbewoners, gesteund door een brede achterban. Het comité bracht ondermeer een bezoek aan het provinciebestuur in Wroclaw.

Naam gemeente	Stara Kamienica
Dorpen:	Stara Kamienica, Antoniów, Chromiec, Mala Kamienica, Nowa Kamienica, Barcinek, Rybnica. Kromnów. Kromnowa Wola
District	Jelenia Góra
Provincie:	Dolnoœl¹skie Neder Silezië
Postcode:	58-512
Adres:	Stara Kamienica 41
Contact:	(+48 75) 75 14 337
	(+48 75) 75 14 368
	(+48 75) 75 14 337
	starakamienica@neostrada.pl
	www.starakamienica.pl
	www.stara-kamienica.bazagmin.pl
NIP:	611-23-87-852
Oppervlakte:	110 km²
Aantal inwoners:	5 325 inwoners
Burgemeester:	• WOJCIECH POCZYNEK
Gemeentesecretaris:	• Zofia Œwi¹tek (075) 75 14 278
Boekhouder:	• Dorota £azarewicz