DE GESCHIEDENIS VAN DE OVERBRAECK

Frisia
Het huidige gebied van de Overbraeck en het Westerpark maakte in de Middeleeuwen deel uit van het oude Frisia (Friesland), dat liep van Zeeland langs de kust naar Noord Duitsland. Het gebied van de stadsdelen West en Nieuw-West hoorde vanaf de vroege Middeleeuwen bij Kennemerland (Kinhem), en tot de 19e eeuw bij de gemeente Sloten. Vanaf de 7e eeuw was Friesland formeel een deel van het Heilige Roomse Rijk, maar vooral de Friezen in het noorden voelden zich altijd zelfstandig en autonoom. De Frankische kerstening vanaf de 9e eeuw en het daarbij horende feodale stelsel was vooral bedoeld om die zelfstandigheid, het heidendom en de eeuwige guerrilla-oorlogen de kop in te drukken. En natuurlijk vanwege de lucratieve opbrengsten van het boerenbedrijf voor de feodale heer. De christelijke bekering was maar erg oppervlakkig en veel heidense Friese (Germaanse) gebruiken bleven bestaan met een christelijk sausje, zoals de verering van heilige bronnen, putten, poelen, schedels, vuurplaatsen en bomen. Er waren nog nauwelijks kerken en pas in de 14e eeuw kregen de kerk de functie als parchiekerk. Ook het ongeschreven Friese gewoonterecht, eigendomsrecht en familierecht (aasdomrecht) waren belangrijker dan de geschreven Frankische wetten (schependomrecht). Helaas zijn de mondelinge overleveringen nooit opgeschreven. Alles wat we weten over de Friezen, is opgeschreven door hun vijanden. Van het werk van de grootste Friese dichter/schrijver Bernlef uit de 8e eeuw is niets overgebleven. De vrije Friezen hadden ook hun lokale krijgsheren. Wellicht waren dat nog afstammelingen en erfgenamen van de legendarische heidense Friese koning Redbad, de laatste grote heerser van Friesland. Hij zetelde waarschijnlijk in Utrecht. Na zijn dood in 719, werd Friesland onderworpen en gekerstend door de Franken (Bonifatius en Willebrordus).

Veenontginningen
De streken langs de kust (Kennemerland) en langs de rivieren (bv. Amstel, Vecht) waren al veel eerder bewoond. Maar de veengebieden in het binnenland, zoals het gebied van het oude Sloten (met de dorpen Sloten, Osdorp en Sloterdijk) en Amstelland (Ouderkerk, Amstelveen en Amsterdam) zijn pas vanaf de 10e eeuw ontgonnen, hoewel er sporen zijn van eerdere bewoning. De oude grens tussen Kennemerland en Amstelland (deel van het oude Niftarlake) was een veenrug (de grote Hollandse waterkering), waar nu de Kostverlorenvaart/ Schinkel is. De eerste veenontginningen in Amstelland en Kennemerland waren autonome Friese ontginningen van vrije boeren. In Amstelland vanuit Waterland, en in het gebied van het latere Westerpark vanuit Kennemerland (Velsen). Later nam in Amstelland de bisschop van Utrecht de regie over, en in Kennemerland de graven van Friesland/Holland. Maar de graaf en de bisschop hadden alleen het formele gezag, die ze op hun beurt (als leenheer) weer ontleenden aan de keizer van het Roomse Rijk. In de praktijk waren de Friezen autonoom en begonnen ze het veen op eigen houtje te ontginnen. Pas na de 13e eeuw worden er centrale regels vastgesteld voor de ontginningen (cope).

Tot het jaar 1000 eeuw was het binnenland van Holland één groot veenmoeras. Vanaf de 11e eeuw wordt het veengebied ontwaterd en ontgonnen vanuit het noorden door de Friezen. Praktisch elke winter trokken ze er op uit om guerrillaoorlogen te voeren of te plunderen. In het voorjaar moesten ze weer terug zijn op de boerderij om te ploegen en zaaien. De middeleeuwse ontginningspatronen in het veen rond Amsterdam zijn nu alleen nog zichtbaar in de Overbraeck, rond Oud Osdorp, langs de Amstel bij Ouderkerk en in Waterland. Maar ook de stratenpatronen in de stad (Jordaan, Admiraal de Ruyterweg) verraden nog de oude ontginningspatronen. Na de ontginningen zakte het veen en steeg het water. Na de grote overstromingen eind 12e eeuw waarbij veel land wegspoelt en er grote meren ontstaan, wordt het gebied rond Sloten/Osdorp een grensgebied tussen de heersende machten van die tijd: in het westen de graven van Holland in Kennemerland, in het zuiden en oosten de bisschop van Utrecht en in het noorden de 'bannen' van de vrije boeren van West-Friesland en Waterland.

Graven van Holland en Heren van Aemstel
Uit de families van Friese koningen en krijgsheren is het Fries/Hollandse Gravenhuis ontstaan, met de legendarische stichter Gerulf die in 885 de laatste Noormannenleider in Holland (Godfried) versloeg. Het is niet bekend in welke mate de Noormannen (Vikingen) geïntegreerd waren in de Friese samenleving (en omgekeerd). De keizer had de grootste moeite zijn leenheren aan zich te binden. Dat mislukte dan ook volledig met de Graven van Holland, die via strategische huwelijken en het stichten van een abdij (Egmond) een geslaagde carrière maakten in het Roomse rijk, de bisschop versloegen en de voorlopers van de latere stadhouders werden in hun Haagse hof. De keizer was zo slim om bisschoppen te benoemen als leenheer, want die hadden geen kinderen. En de bisschoppen benoemden weer ondergeschikten als leenheer, de zogenaamde ministerialen, zoals de latere heren van Aemstel, die met Wolfger in 1105 hun carrière begonnen als schout van de bisschop. Maar ook de heren van Aemstel kwamen regelmatig in opstand tegen hun leenheren, de bisschop van Utrecht en de graven van Holland. Tussen 1226 en 1252 rebelleert Gijsbrecht II van Aemstel openlijk tegen de bisschop, maar hij verliest de opstand en wordt in Utrecht zwaar vernederd als hij geboeid achter een paard moet lopen. Gijsbrecht IV steunt in 1296 de opstand tegen Floris V. Door de medeplichtigheid bij de moord op Floris V verliezen de heren van Aemstel hun bezit.  Jan van Aemstel heeft als een laatste wanhoopspoging Amsterdam nog even terugveroverd in 1305, maar werd door de Kennemers snel weer verdreven. Zijn geschiedenis stond model voor Vondel's Gijsbrecht van Aemstel, maar Vondel gebruikte de verkeerde naam en projecteerde de geschiedenis op een veel latere stadsplattegrond. 
Na 1305 wordt Amstelland definitief ingelijfd bij het Graafschap Holland. Amsterdam wordt tot op het bot vernederd door een dwangburcht (per abuis het kasteel van Aemstel genoemd), het (tijdelijk) afnemen van de stadsrechten en de verplichte afbraak van de stadswallen. 

De bisschop en de graven konden vooral hun macht uitbreiden door het neerslaan van de vele opstanden en de aanleg van dwangburchten. Daarna volgde de aanleg van waterwerken: dijken en sluizen om het gebied te exploiteren, zoals de Spaarndammerdijk met zijn sluizen en dammen. In 1282 verkocht Jan Persijn Waterland aan Floris V. De Westfriezen hadden tenslotte geen keus, en conformeerden zich in 1299 aan het centrale gezag. De Friezen ten oosten van het Vlie (het huidige Friesland) kwamen nog regelmatig in opstand. Nog in 1517 verwoestte de legendarische Friese rebel 'Grote Pier' Medemblik. Amsterdam heeft altijd een soort autonomie weten te behouden, ongetwijfeld een erfenis van de Friese vrijheidszin…

Sloten en Osdorp
De beide dorpen zijn ouder dan Amsterdam, en zijn beide vanuit Kennemerland (Velsen) ontstaan. Sloten (=Sloton, oudste vermelding al in 1063) lag aan de belangrijkste landweg tussen Amstelland en Kennemerland/Rijnland. Die weg was later als deel van de Heilige Weg ook een belangrijke pelgrimsroute naar de Heilige Stede, de Heilige Mirakelkerk aan de Amsterdamse Kalverstraat, waar in 1345 het mirakel van het hostiewonder had plaatsgevonden. Die weg is in de 16e eeuw weggeslagen toen de Haarlemmermeer zich steeds meer naar het noorden uitbreidde. Okesdorp (oudste vermelding van Oud Osdorp) is ontstaan als veenontginning vanaf de oevers van het IJ, toen nog een veenrivier. Veel veenland is weggeslagen door het IJ en voorgoed verloren. Later werd hier de Spaarndammerdijk aangelegd. Osdorp is waarschijnlijk naar het binnenland opgeschoven, net zoals Sloten ook verplaatst is. Sloten was in de Middeleeuwen ook een pelgrimsoord. Volgens 18e eeuwse bronnen bezat de kerk de schedel van de heilige Pancratius, en op de jaarlijkse feestdag (12 mei) werd de schedel op indrukwekkende wijze vereerd. De toenmalige kerk was vanwege de vele pelgrims heel groot. Osdorp grensde aan Polanen, het latere Halfweg. Osdorp komt voor in de kroniek van Melis Stoke (eind 13e eeuw) als Okesdorp (dorp van Uko), toen het dorp in 1155 de kant van Haarlem koos in de strijd tegen de Friezen. En tijdens de Loonse oorlog in 1205 wordt Gijsbrecht van Aemstel op de vlucht voor de Kennemers bijna gevangen genomen in Osdorp, en lijkt het erop dat hij geholpen is door de Osdorpers. De kerk van Osdorp hoorde oorspronkelijk bij de kerk van Velsen. Na de Reformatie werd de kerk van Sloten protestant, maar Osdorp bleef katholiek. De Osdorpers mochten zelfs een eigen kerk bouwen. Deze kerk is eind 19e eeuw in elkaar gestort, maar het kerkhof is nog steeds aanwezig. In Sloten werd in 1901 een nieuwe katholieke kerk gebouwd.

GEBRUIKTE BRONNEN
- Eric de Bont: Vergeten Land
- Erik Swierstra Fietsen door landelijk Osdorp
Diverse artikelen over de geschiedenis van Sloten en Oud Osdorp op de website van de Dorpsraad Sloten/Oud Osdorp en mondelinge informatie
- L.C.Stilma De Sloterkerk, een eeuwenoud verhaal, en mondelinge informatie
- C.L. Verkerk Diverse publicaties in o.a. Jaarboeken Amstelodamum en per email
- G.L. Borger Diverse publicaties en mondelinge informatie (interview)
- Louis Firet Sloterplas Leven rond de Sloterplas, en mondelinge informatie
- J.K. de Cock Bijdrage tot de historische geografie van Kennemerland in de Middeleeuwen op fysisch-geografische grondslag.
- Het "Kasteel van Amstel" burcht of bruggehoofd. Redactie M.B. de Roever
- De Waterlandse Zeedijk. De geschiedenis van een oude zeedijk in Amsterdam-Noord
- Ronald de Graaf Oorlog om Holland 1000-1375
- Geschiedenis van Holland. Redactie Thimo de Nijs en Eelco Beukers
- H. Halbertsma Frieslands Oudheid
- Herman Lambooij Getekend Land Nieuwe beelden van Hollands Noorderkwartier
- H. Brugmans Geschiedenis van Amsterdam, deel 1
- Geschiedenis van Amsterdam deel 1 tot 1578 Een stad uit het niets. Redactie Marijke Carasso-Kok
- C.G. 't Hooft Het ontstaan van Amsterdam
- C.G. 't Hooft Gijsbrecht's Amstelstad
- Jaarboeken Genootschap Amstelodamum
- Jaargangen Ons Amsterdam
- Diverse Websites: Wikipedia , Meertens Instituut en o.a. Het Friese Heidendom; http://home.hetnet.nl/~adevanderwal/heidendom1.htm
De Geschiedenis van het volk der Friezen http://www.boudicca.de/friezen-nl1.htm
- Jeroen van Westen Projecten Oerij http://www.jeroenvanwesten.nl/
- Hilde - Schatten onder je voeten Over het verleden van N. Holland http://www.schattenonderjevoeten.nl/oer-ij/
- Steven Dhondt More paganorum Vroegmiddeleeuwse perceptie van heidense volkscultuur.
- Peter Jan Margry Diverse publicaties over pelgrimeren, pelgrimsoorden en kerstening van heidense gebruiken
- Judith Schuyf Heidens Nederland Zichtbare overblijfselen van een niet-christelijk verleden
Indiculus superstitionum et paganiarum Middeleeuwse lijst van heidense gebruiken
- Albert Metselaar Boze geesten verjagen "stormen en hoornblazen" het gebruik van blaashoorns binnen de Germaanse belevingswereld (een poging tot reconstructie)
- W.F. Andriessen. Historia dominorum de Teysterband, Arckel, Egmonda, Brederode, IJsselsteyn etc. 1933.
.